Kolędy

Historia kolęd

Kolędy - nazwa pochodzi od łac.kalendae – w kalendarzu juliańskim, stosowanym też w liturgii średniowiecznej, to pierwszy dzień miesiąca. Biblijną osnowę treściową wraz z modlitewną strukturą kompozycji mają najstarsze kolędy polskie – kolędy kościelne: "Zdrów bądź, krolu anjelski" (zapis z 1424 r.), "Stałać się rzecz wielmi dziwna" (1442). Utwory te są przekładami z czeskiego, widać też podobieństwa do antyfon, graduałów i modlitw znanych z Missale Romanum i Liber Usualis Na kalendy styczniowe (Nowy Rok) składano sobie w antycznym Rzymie życzenia i podarki, zaś pieśni z tej okazji wykonywane określano, tak jak i sam uroczysty dzień, kalendae. Tego typu kolędy zachowały się i w Polsce, najstarsze znamy z Ludycji wieśnych (1534). Pieśni bożonarodzeniowe zaczęto określać mianem kolęd dość późno, o ile wiemy dopiero w XIX wieku. Rękopis z poezjami na Boże Narodzenie sporządzony w XV wieku nazywa je rotułami. Taki tytuł nadał również K. Miaskowski swym wierszom o narodzinach Chrystusa z roku 1612. W XVII wieku pisano o „kantykach”.

Kunsztem odznacza się pochodząca z XV lub XVI wieku polska kolęda "Augustus kiedy królował" – każda jej strofa rozpoczyna się kolejną literą alfabetu. Refren zapożyczony z ksiąg liturgicznych – Alleluja – zastosował autor kolędy Stała się nam nowina. Dwie kolędy kościelne pochodzące z XVI wieku są żywe w liturgii i wśród wiernych do dziś: Anioł pasterzom mówił oraz Kiedy król Herod królował (kolęda zawarta w licznych kancjonałach protestanckich XVI-XVII w.).

"Pieśn o Narodzeniu Pańskim ", znana wśród Polaków jako kolęda "Bóg się rodzi ", została napisana pod koniec XVII wieku, przez Franciszka Karpińskiego. Po raz pierwszy została odśpiewana w Starym Kościele Farnym w Białymstoku w 1792 roku. Przez wiele lat kolęda ta była śpiewana na różne melodie w zależności od regionu. Jej aktualna melodia, napisana została przez Karola Kurpińskiego, na podstawie poloneza koronacyjnego królów polskich z XVI wieku.

Z języka niemieckiego /AUSTRIA/ pochodzi najbardziej znana na świecie kolęda – „Cicha noc”. Ona powstała w 1818 roku, została przetłumaczona na mniej więcej 300 języków i dialektów na całym świecie. Ciekawostka jest to, że powstała one dość przypadkowo, gdy w kościele w Oberndorfie pod Salzburgiem zepsuły się organy. Nieco zrozpaczony proboszcz Joseph Mohr postanowił coś zaradzić. Dwa lata wcześniej napisał wiersz. Gdy zepsuły się organy, w kilka godzin on i organista Franz Gruber wymyślili muzykę i zaśpiewali razem. Towarzyszył im chór. Organista grał na gitarze.